5. ESNEKLİK ( = ELASTİKİYET)
“Esneklik” bir duyarlılık ölçüsüdür.
Hem “talep”, hem de “arz” için ölçülür.
“Esneklik” “nokta esneklik” ve “yay esneklik” olarak hesaplanır. (Genellikle “nokta esneklik” kullanılır).
Eğer değişim bir bütün olarak incelenirse “yay esneklik”, değişimdeki “son durum” “ilk durum” ile kıyaslanırsa “nokta esneklik” kullanılır.
Hesaplama, “sayısal değişim/ yüzde değişim/ kısmi türev/ limit/ eğim” cinslerinden yapılabilir.
5.1. TALEP İÇİN ESNEKLİK
Bir malın talep edilen miktarını etkileyen bağımsız değişkenlerin (malın kendi fiyatı/ tamamlayıcı malın fiyatı/ ikame=rakip malın fiyatı/ tüketicinin geliri) her birindeki değişmenin talep edilen miktarı ne kadar etkilediğini gösteren bir ölçüdür.
Diğer deyişle,
- malın kendi fiyatı değişirse, talep ne kadar değişir ?
- tamamlayıcı malın fiyatı değişirse, talep ne kadar değişir ?
- ikame=rakip malın fiyatı değişirse, talep ne kadar değişir ?
- tüketicinin geliri değişirse, talep ne kadar değişir ?
“Esneklik”, miktarı etkileyen bağımsız değişkendeki yüzde değişmenin miktarda yarattığı yüzde değişmeye göre hesaplanır :
TALEP İÇİN ÜÇ ESNEKLİK VARDIR :
Qd = f ( P, Pt, Pr, Y, N, Z, … )
Qd : Talep edilen miktar
P : Talep edilen malın fiyatı
Pt : Talep edilen malın tamamlayıcı malının fiyatı
Pr : Talep edilen malın ikame malının fiyatı
Y : Talep edilen mal için tüketicinin geliri
N : Talep edilen mal için talep edenlerin sayısındaki artış
Z : Talep edilen mal için zevk ve tercihler
5.1.1. “TALEBİN FİYAT ESNEKLİĞİ”
Bir malın kendi fiyatındaki bir değişmenin talep edilen miktarda yarattığı yüzde değişme hesaplanır. Malın fiyatı ile talep edilen miktarı arasında zıt yönlü bir ilişki olduğu için (fiyat düşerken, miktar artar ya da tersi), “talebin fiyat esnekliği” daima negatif çıkar.
Bir malın talep edilen miktarındaki % artış (azalış)
εp = —————————————————————————————
Bu malın kendi fiyatındaki % azalış (artış)
{(Q2 – Q1) / Q1} 100
εp = ————————–——-
{(P2 – P1) / P1 } 100
(dQ/Q1) 100 dQ P1
εp = ——————– εp = —— . —–-
(dP/P1) 100 dP Q1
5.1.2. “TALEBİN ÇAPRAZ ESNEKLİĞİ”
Bir malın “tamamlayıcı malı”nın ya da “ikame=rakip malının” fiyatındaki bir değişmenin talep edilen miktarda yarattığı yüzde değişme hesaplanır.
Tamamlayıcı malın fiyatı ile malın talep edilen miktarı arasında zıt yönlü bir ilişki olduğu için (fiyat düşerken, miktar artar ya da tersi), talebin tamamlayıcı mala göre “çapraz esnekliği” daima negatif çıkar.
İkame malın fiyatı ile malın talep edilen miktarı arasında doğru yönlü bir ilişki olduğu için (fiyat artarken, miktar da artar ya da tersi), talebin ikame mala göre “çapraz esnekliği” daima pozitif çıkar.
(dQ/Q1) 100 (dQ/Q1) 100
εç = ——————– εç = ———————
(dPt/Pt 1) 100 (dPr /Pr 1) 100
5.1.3. “TALEBİN GELİR ESNEKLİĞİ”
Bir malı talep eden tüketicinin gelirindeki bir değişmenin talep edilen miktarda yarattığı yüzde değişme hesaplanır.
Talep eden tüketicinin geliri ile talep edilen “normal” malın miktarı arasında doğru yönlü bir ilişki olduğu için (gelir artarken, miktar da artar ya da tersi), talebin gelire göre “gelir esnekliği” daima pozitif çıkar.
(dQ/Q1) 100
εy = ——————-
(dY/Y 1) 100
Normal (=süper) mal : Tüketicinin geliri arttıkça talebinin arttığı mallardır. (Yüksek gelir grubuna geçenler için “lüks otomobil” normal maldır).
Düşük (=aşağılık) mal : Tüketicinin geliri arttıkça talebinin azaldığı mallardır. (Yüksek gelir grubuna geçenler için “yaşlı modelli basit otomobil” düşük maldır).
Giffen malı : Tüketicinin geliri arttıkça asla talep etmeyeceği mallardır. (Yüksek gelir grubuna geçenler için “bitpazarından alınan ayakkabı” Giffen malıdır). (Her Giffen malı düşük maldır, ancak her düşük mal Giffen malı değildir).
5.2. ARZ İÇİN ESNEKLİK
Bir malın arz edilen miktarını etkileyen bağımsız değişkendeki (malın kendi fiyatı) değişmenin arz edilen miktarı ne kadar etkilediğini gösteren bir ölçüdür.
Diğer deyişle, malın kendi fiyatı değişirse, arz ne kadar değişir?
“Esneklik”, miktarı etkileyen bağımsız değişkendeki yüzde değişmenin miktarda yarattığı yüzde değişmeye göre hesaplanır :
ARZ İÇİN BİR ESNEKLİK VARDIR :
Qs = f ( P, Pdiğer, C, T, A, … )
Qs : Arz edilen miktar
P : Arz edilen malın fiyatı
Pdiğer : Diğer malların fiyatı
C : Arz edilen malın üretim maliyeti
T : Arz edilen mal üretim teknolojisi
A : Arz edilen mal için firmanın amaç seti
5.2.1. ARZ ESNEKLİĞİ
Bir malın kendi fiyatındaki bir değişmenin arz edilen miktarda yarattığı yüzde değişme hesaplanır. Malın fiyatı ile arz edilen miktarı arasında doğru yönlü bir ilişki olduğu için (fiyat artarken, miktar da artar ya da tersi), “arz esnekliği” daima pozitif çıkar.
Bir malın arz edilen miktarındaki % artış (azalış)
εp = ————————————————————————————
Bu malın kendi fiyatındaki % artış (azalış)
{(Q2 – Q1) / Q1} 100
εp = ————————–——-
{(P2 – P1) / P1 } 100
(dQ/Q1) 100 dQ P1
εp = ——————- εp = —– . —–-
(dP/P1) 100 dP Q1
5.3. ESNEKLİK İÇİN YORUMLAR
Ne için esneklik hesaplanırsa hesaplansın, esneklik yorumlarında, bulunan sayıların “mutlak= pozitif” değerleri alınır.
Esneklik, temel mantığı aynı kalmak üzere, talep ve arza göre değişir:
5.3.1. TALEP İÇİN ESNEKLİK YORUMLARI
Talebin Fiyat Esnekliği İçin :
Bir malın fiyatında % 1’lik bir artış (azalış), talep edilen miktarı % (x) azaltır (artırır).
Talebin Çapraz Esnekliği (Tamamlayıcı mal) İçin :
Bir malın fiyatında % 1’lik bir artış (azalış), talep edilen miktarı % (x) azaltır (artırır).
Talebin Çapraz Esnekliği (İkame mal) İçin :
Bir malın fiyatında % 1’lik bir artış (azalış), talep edilen miktarı % (x) artırır (azaltır).
Talebin Gelir Esnekliği İçin :
Bir malın fiyatında % 1’lik bir artış (azalış), talep edilen miktarı % (x) artırır (azaltır).
5.3.2. ARZ İÇİN ESNEKLİK YORUMU
Arz Esnekliği İçin :
Bir malın fiyatında % 1’lik bir artış (azalış), arz edilen miktarı % (x) artırır (azaltır).
5.4. ESNEKLİK İÇİN ÖLÇÜMLER
Hesaplanan esneklik sayısı, sıfır (0) ile sonsuz (∞) arasında bir değer alır. İki özel, üç genel durumda, beş tip esneklikle karşılaşılır.
Üç genel durumda esneklik “1”e göre ölçülür :
i) εp = ∞ : Tam esnek esneklik
ii) ∞ > εp > 1 : Esnek esneklik
iii) εp = 1 : Birim esneklik
iv) 1 > εp > 0 : Katı esneklik
v) εp = 0 : Tam katı esneklik
Tam esnek esneklik : Fiyatta küçük bir değişme, talep edilen miktarı sonsuz değiştirir (Fiyata tam duyarlı). (Kuramsal olarak vardır).
Esnek esneklik : Fiyatta küçük bir değişme, talep edilen miktarı büyük ölçüde değiştirir. (Genellikle lüks mallar için).
Birim esneklik : Fiyat ne kadar değişirse, talep de o kadar değişmektedir. (Genellikle kültürel/vb mallar için).
Katı esneklik : Fiyatta büyük bir değişme, talep edilen miktarı küçük ölçüde değiştirir. (Genellikle zorunlu mallar için).
Tam katı esneklik : Fiyattaki bütün değişmeler, talep edilen miktarı değiştirmez. (Fiyata duyarsız). (Tam zorunlu mallar için).