ULUSAL GELİR (GAYRİSAFİ MİLLİ HASILA) HESAPLAMALARI
(Yrd.Doç.Dr.MUSTAFA ŞANLI)
GAYRİSAFİ YURTRİÇİ HASILA (GSYİH): Bir ekonomide, genellikle bir yılda, ülke içinde yerleşik yaşayanların ürettiği tüm nihai mal ve hizmetlerin cari fiyatlarla değerleri toplamıdır.
GAYRİSAFİ MİLLİ HASILA (GSMH): Bir ekonomide, genellikle bir yılda, üretilen ve ithal edilen tüm nihai mal ve hizmetlerin cari fiyatlarla değerleri toplamıdır. (Bürüt ulusal gelirdir).
GAYRİSAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYİH) HESAPLAMA YÖNTEMLERİ
1. ÜRETİM YÖNTEMİ VE GSYİH
- Tarım ………………………………… üretim miktarı. fiyat
- Sanayi ……………………………….. üretim miktarı. fiyat
- Hizmetler ……………………………. üretim miktarı. fiyat
GSYİH
2. FAKTÖR GELİRLERİ YÖNTEMİ VE GSYİH
- Çalışanlara yapılan ödemeler……… ücret
- Mülk sahiplerinin gelirleri………….. rant
- Kişilerin kira gelirleri……………….. rant
- Şirket karları…………………………. kar
- Net faiz gelirleri……………………… faiz
GSYİH
3. HARCAMALAR YÖNTEMİ VE GSYİH
- Özel tüketim harcamaları………………………. C
- Gayrisafi özel yurtiçi yatırım harcamaları……. I
- Hükümetlerin mal ve hizmet alımları………… G
- Net mal ve hizmet ihracatı ……………………. (X-M)
GSYİH
GAYRİSAFİ YURTİÇİ HASILA’DAN HARCANABİLİR KİŞİSEL GELİR’E
GSYİH (GAYRİSAFİ YURTİÇİ HASILA)
[= GDP (GROSS DOMESTIC PRODUCT)]
+ Dış ekonomilerden gelen net faktör ödemeleri
= GSMH (GAYRİSAFİ MİLLİ HASILA) [= GNP (GROSS NATIONAL PRODUCT)]
– Amortismanlar
=SMH (SAFİ MİLLİ HASILA) (Piyasa Fiyatlarıyla Net Ulusal Gelir)
[=NNP (NET NATIONAL PRODUCT)] – Dolaylı vergiler (ve bu kapsamda ilgili diğer vergiler)
+ Sübvansiyonlar
= MG (MİLLİ GELİR) (Faktör Fiyatlarıyla Net Ulusal Gelir)
[= NI (NATIONAL INCOME)]
– Dağıtılmayan şirket karları
– Sosyal güvenlik kesenekleri (işçi ve işveren)
– Kurumlar vergisi
+ Hükümetin ve özel kesimin kişilere gelir transferleri
+ Net faiz gelirleri
+ Dividant gelirleri
=KİŞİSEL GELİR (PERSONAL INCOME)
– Dolaysız vergiler (kurumlar vergisi dışında) ve vergi dışı ödemeler
= HARCANABİLİR KİŞİSEL GELİR (DISPOSABLE PERSONAL INCOME)
KİŞİ BAŞINA ULUSAL GELİR KAVRAMI
Kişi Başına SMH (Reel, TL) = Toplam Reel SMH( Sabit Fiyatlarla SMH) / Toplam Nüfus
Kişi Başına SMH (Cari Fiyatlarla, TL) = Toplam SMH (Cari Fiyatlarla SMH) / Toplam Nüfus
Kişi Başına Ulusal Gelir ($) = Cari Fiyatlara Göre Ortalama Yıllık Döviz Kuru İle SMH / Toplam Nüfus
POTANSİYEL GSMH: Bir ekonomide, tüm verimli kaynakların belli bir kombinasyonda, tam ve normal biçimde kullanılabilmesi (tam istihdamın sağlanması) durumunda ulaşılabilecek üretim düzeyidir. (Tam istihdam GSMH düzeyidir).
CARİ GSMH: Bir ekonomide tüm verimli kaynakların gerçekleşen kullanımları durumunda ulaşılmış olan üretim düzeyidir. (Eksik istihdam düzeyidir). (Gerçekleşen GSMH düzeyidir).
GSMH AÇIĞI: Bir ekonomide “Potansiyel GSMH” ile “Cari GSMH” düzeyleri arasındaki farktır. Ekonomide üretime tahsis edilmemiş (istihdam edilmemiş) (kullanılmamış) kaynakların varlığını gösterir.
REEL GSMH = Cari Fiyatlarla GSMH / GSMH Deflatörü (Sabit Fiyatlarla Ölçülen GSMH’dır).
GSMH HESAPLARINA GİREN ÜRETİMLER:
- Üretken ekonomik etkinlikler sonucu üretilmiş mallar dahil edilir.
- Nihai mallar (son kullanıcının kulandığı mallar) dahil edilir.
- Hesaplanan dönem içinde üretilmiş mallar dahil edilir.
- Mali sermayeye ilişkin olmayan mallar dahil edilir.
ULUSAL GELİR DÜZEYİNİ ETKİLEYEN UNSURLAR
- Ülkenin varolan doğal kaynakları,
- Ülkenin sahip olduğu sermaye donanımının niteliği ve miktarı,
- Ülkenin sahip olduğu teknolojik bilgi düzeyi,
- Ülkede çalışan nüfusun niteliği ve miktarı,
- Ülkede devletin ekonomideki etkinliği,
- Hükümetlerin ekonomiyi yönetme niteliği.
GSMH’NIN HESAPLANMASINDA ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR
- Yıl içinde ekonomideki fiyat değişmeleri,
- Hesaplamaların birden çok yapılması (çift hesaplamalar),
- Yalnızca kaynak kullanımıyla ilgili işlemlerin yapılmaması,
- Yıl içinde nüfus değişmeleri,
- Üretilen mal ve hizmetlerin kalitelerinin değişmesi,
- Yer altı ekonomilerinin ekonomideki varlığı ve boyutu,
- Kayıt dışı ekonomilerin varlığı ve boyutu.
GSMH HESAPLARI NİÇİN YAPILIR?
- Ekonominin genel büyüklüğünü belirlemek,
- Ekonominin genel eğilimini belirlemek,
- Ekonominin genel ve sektörel gelişmesini belirlemek,
- Ekonomide sektörler arasındaki etkileşimi belirlemek,
- Ekonominin zayıf yanlarını ve sektörlerini belirlemek,
- Hükümetlerin iktisat politikalarına doğru bilgiler sunabilmek,
- Ülkeler arasında karşılaştırmalar yapabilmek.
ÜLKELERARASI ULUSAL GELİR KARŞILAŞTIRMALARINDA ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR
- Ülkelerarası nüfus farklılıkları,
- Ülkelerarası fiyat düzeyi farklılıkları,
- Ülkelerin sahip oldukları doğa koşullarının farklılıkları (kaynakların nereye tahsis edildiği açısından),
- Ülkelerin piyasalarına giren üreticilerin nitelik ve nicelik farklılıkları,
- Ülkelerin üretim maliyetlerindeki farklılıklar,
- Üretilen mal ve hizmetlerin nitelik farklılıkları,
- Ülkelerde üretilen mal ve hizmetlerin piyasaya çıkabilme özellikleri,
- Ülkelerde ulusal gelir hesaplama yöntemlerinin farklı oluşu,
- Ortak para birimi ile ulusal geliri ifade etmek (döviz kuru paritesi sorunu)